भारताच्या सामाजिक सुधारणेच्या इतिहासात महात्मा ज्योतिराव गोविंदराव फुले यांचे नाव अत्यंत आदराने घेतले जाते. त्यांनी शेतकरी, स्त्री आणि दलित समाजासाठी आयुष्यभर संघर्ष केला. परंतु त्यांचा प्रेरणादायी कार्य आणि विचार केवळ त्यांच्यापुरते मर्यादित नव्हते—त्यांचा कुटुंबही त्यांच्या सामाजिक कार्यात सहभागी होता. चला, तर त्यांच्या कुटुंबवृक्षावर एक नजर टाकूया.
ज्योतिराव फुले यांचे मूळ
-
पूर्ण नाव: ज्योतिराव गोविंदराव फुले
-
जन्म: ११ एप्रिल १८२७, पुणे
-
आई-वडील:
-
वडील – गोविंदराव फुले
-
आई – चिमणाबाई (त्यांचा मृत्यू लवकर झाला होता, जेव्हा ज्योतिराव लहान होते)
-
फुले कुटुंब मूळचे सातारा जिल्ह्यातील काठावाडा गावाचे, पण पुण्यात स्थायिक झाले. ते माळी समाजातील होते, जो पारंपरिक बागायती व फुलशेती व्यवसाय करतो.
पत्नी – सावित्रीबाई फुले
महात्मा फुले यांचे विवाह सावित्रीबाई फुले यांच्याशी झाला. त्या भारतातील पहिल्या शिक्षिका म्हणून ओळखल्या जातात. त्यांनी स्त्रीशिक्षणासाठी अनंत अडचणींना तोंड देत क्रांती घडवून आणली.
-
सावित्रीबाई आणि ज्योतिराव यांना स्वतःची संतती नव्हती, पण त्यांनी एका ब्राह्मण विधवेच्या मुलाला दत्तक घेतले.
-
दत्तक पुत्र: यशवंत (यशवंतराव) फुले – ते डॉक्टर झाले.
-
त्यांनीच सावित्रीबाई फुले यांच्यावर अंत्यसंस्कार केले होते.
-
महात्मा फुले यांचे सामाजिक वंशवृक्ष
जरी त्यांच्या जैविक वंशाचा विस्तार फारसा झाला नाही, तरी त्यांच्या सामाजिक विचारांचा वंश आजही अनेक कार्यकर्ते, संस्था, आणि चळवळींमध्ये पाहायला मिळतो. त्यांच्या कार्यामुळे भारतात स्त्रीशिक्षण, अस्पृश्यता निर्मूलन आणि समता यासाठी नवीन दिशा मिळाली.
फुले कुटुंबाचा वारसा
-
सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ,
-
फुले समाजाचे संघटन,
-
अनेक संस्था, महाविद्यालये, आणि चळवळी आजही त्यांच्या कार्यावर आधारित आहेत.
-
त्यांच्या जीवनावर आधारित पुस्तके, चित्रपट, नाटके समाजाला जागरूक करत राहतात.
