🔷 प्रस्तावना
भारतीय समाजाच्या सुधारणा घडवून आणणाऱ्या थोर विभूतींपैकी गाडगे बाबा आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे दोन अत्यंत प्रभावी, क्रांतिकारी आणि समर्पित समाजसुधारक होते. त्यांच्या कार्यपद्धती, दृष्टिकोन व संघर्ष भिन्न असले तरी उद्दिष्ट एकच होते – समाजातील वंचित, शोषित, अंधश्रद्धा ग्रस्त आणि अस्पृश्य लोकांचे उद्धार.
🔶 सामाजिक परिस्थिती
गाडगे बाबा (1876–1956) आणि बाबासाहेब आंबेडकर (1891–1956) या दोघांनीही ब्रिटिश काळातील जातीव्यवस्थेने ग्रासलेल्या समाजात कार्य केले. अस्पृश्यता, अंधश्रद्धा, गरिबी, अज्ञान, व्यसनाधीनता यांच्याशी लढा देणे ही त्यांची मुख्य भूमिका होती.
🔷 गाडगे बाबांचे कार्य:
-
कीर्तन आणि प्रबोधनाच्या माध्यमातून सामाजिक जागृती
-
अंधश्रद्धा, देवभोळेपणा, कर्मकांड यांचा प्रखर विरोध
-
गावोगाव फिरून साफसफाई, श्रमदान, स्वच्छतेचा संदेश
-
गोशाळा, अन्नछत्र, धर्मशाळा, वसतिगृह स्थापन
-
सर्व जातींना सामावून घेणारे समाजधर्माचे संदेश
🔷 बाबासाहेब आंबेडकरांचे कार्य:
-
शैक्षणिक आणि कायदेशीर क्रांतीचे प्रवर्तक
-
अस्पृश्यांसाठी राजकीय अधिकार, शिक्षण, आणि सामाजिक समता यांचा आग्रह
-
हिंदू धर्मातील जातिव्यवस्थेचा विरोध, बौद्ध धम्माचा स्वीकार
-
भारतीय संविधानाचे शिल्पकार
-
वंचित समाजासाठी सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय चळवळ
🔶 समान ध्येय व उद्दिष्ट:
| मुद्दा | गाडगे बाबा | डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर |
|---|---|---|
| समाजसुधार | अंधश्रद्धा, कर्मकांडांचा विरोध | जातिव्यवस्था, अस्पृश्यतेचा विरोध |
| शोषितांची मदत | सेवा, दान, अन्नछत्र, शिक्षण | हक्कासाठी संघर्ष, कायदे व आंदोलन |
| धर्माचा दृष्टिकोन | कर्मकांडविरहित भक्ती व मानवसेवा | समता, विवेक आणि बौद्ध धर्म स्वीकार |
| कार्यपद्धती | संन्यस्त, फिरत्या कीर्तनाद्वारे प्रचार | राजकीय, शैक्षणिक आणि कायदेशीर मार्ग |
🔷 त्यांची भेट व परस्पर सन्मान:
गाडगे बाबा आणि बाबासाहेब आंबेडकर यांची भेट 1930च्या दशकात झाली होती. बाबासाहेबांनी गाडगे बाबांना अत्यंत आदराने “संतश्रेष्ठ” म्हटले, तर गाडगे बाबांनी बाबासाहेबांच्या कार्याला “समतेच्या युगाचा दीपस्तंभ” असे संबोधले.
🔶 निष्कर्ष:
गाडगे बाबा आणि बाबासाहेब आंबेडकर हे एकाच सामाजिक क्रांतीचे दोन ध्रुव होते. गाडगे बाबा हे आत्मपरिवर्तन व नैतिक जागृतीचे प्रतीक, तर बाबासाहेब हे वैचारिक परिवर्तन व संघर्षाचे प्रतीक होते. त्यांचे जीवन म्हणजे मानवतेच्या मुक्तीसाठी समर्पित केलेले युगप्रवर्तक कार्य.
आजच्या काळातही हे दोघे आपल्या कार्यातून समाजाला मार्गदर्शन करत आहेत. एकाने मनाचा, तर दुसऱ्याने व्यवस्थेचा बदल घडवून आणला.
