डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या आयुष्यात श्रीमती सविता आंबेडकर (पूर्वाश्रमीची शारदा कबीर) यांचे स्थान फार महत्त्वाचे होते. त्यांच्या योगदानाची दखल अनेकदा घेतली जात नाही, म्हणूनच त्या “एक उपेक्षित व्यक्तिमत्त्व” म्हणून ओळखल्या जातात.
🔷 सविता माई यांचे परिचय:
पूर्ण नाव: डॉ. सविता आंबेडकर (पूर्वाश्रमीचे डॉ. शारदा कबीर)
व्यवसाय: डॉक्टर (एम.डी. मेडिसिन)
लग्न: १५ एप्रिल १९४८ रोजी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांशी विवाह
🔷 त्यांचे योगदान:
बाबासाहेबांच्या प्रकृतीची सेवा:
त्यांच्या विवाहानंतर बाबासाहेब अत्यंत आजारी होते. सविता माई यांनी त्यांची नित्य काळजी, औषधोपचार, आहार, दिनचर्या यांमध्ये विशेष लक्ष दिले. बाबासाहेबांनी स्वतः म्हटले होते, “If there is any life in this body, it is because of this woman.”
संविधान लेखनाच्या काळात साथ:
संविधान तयार होण्याच्या काळात बाबासाहेब तणावाखाली होते. त्या काळात सविता माई यांनी त्यांना मानसिक आधार दिला.
धर्मांतराच्या ऐतिहासिक घटनेत उपस्थिती:
नागपूर येथे १४ ऑक्टोबर १९५६ रोजी झालेल्या धर्मांतर सोहळ्याला सविता माई उपस्थित होत्या. त्या स्वतःही बौद्ध धर्मात दाखल झाल्या.
बाबासाहेबांच्या मृत्यूनंतरची वाईट वागणूक:
बाबासाहेबांच्या निधनानंतर त्यांच्यावर खोटे आरोप करण्यात आले की सविता माई यांचा मृत्यूत हात आहे. त्यामुळे त्या समाजातून बाजूला काढल्या गेल्या.
ही एक अत्यंत दु:खद आणि अन्यायकारक घटना होती.
‘बाबासाहेबांची सावली’ पुस्तक:
त्यांनी लिहिलेले आत्मकथनात्मक पुस्तक “बाबासाहेबांची सावली” (इंग्रजीत “Babasaheb: My Life With Dr. Ambedkar”) हे त्यांच्या सहजीवनाचे अत्यंत महत्त्वाचे व प्रामाणिक दस्तऐवजीकरण आहे.
🔷 उपेक्षा का झाली?
पुरुषप्रधान व बाबासाहेबांवरील अति श्रद्धेने भारावलेल्या समाजात त्यांच्याप्रती संशय ठेवण्यात आला.
जातीभेदाच्या मानसिकतेमुळे (सविता माई ब्राह्मण वंशातील होत्या) काहींनी त्यांना स्वीकारले नाही.
राजकीय कारणांनीही त्यांना आंबेडकरी आंदोलनात दुय्यम मानले गेले.
🔷 निष्कर्ष:
सविता माई यांचे योगदान हे केवळ पत्नी म्हणून नव्हे, तर एक डॉक्टर, एक साथीदार, आणि एक साक्षीदार या स्वरूपात अढळ आहे. त्यांच्यावर झालेली उपेक्षा ही आंबेडकरी चळवळीसाठीही आत्मपरीक्षणाची बाब आहे. आज त्यांचे पुनर्मूल्यांकन होणे ही काळाची गरज आहे.
