हा प्रश्न आंबेडकरी विचारसरणीच्या गाभ्याशी निगडित आहे आणि त्यामागे फार खोल सामाजिक आणि नैतिक निरीक्षण आहे.
🔷 बाबासाहेबांचे विधान:
“माझा खरा शत्रू अडाणी नाही, तर शिकलेला पण स्वार्थी माणूस आहे. मला सर्वाधिक धोका शिकलेल्या लोकांकडूनच आहे.”
🔷 बाबासाहेबांनी असे का म्हटले?
1. शिक्षणाचे उद्दिष्ट: सामाजिक परिवर्तन
बाबासाहेब शिक्षणाकडे केवळ नोकरी मिळवण्याचे साधन म्हणून पाहत नव्हते, तर समाजाचे उद्धारक म्हणून शिक्षण घेतलेली माणसे सामाजिक जबाबदारी पार पाडतील, असा त्यांचा विश्वास होता.
“शिका, संघटित व्हा, आणि संघर्ष करा” – यामध्ये ‘शिका’ हा पहिला टप्पा आहे, पण ‘संघटित’ आणि ‘संघर्ष’ न करता फक्त स्वतःच्या प्रगतीसाठी शिकलेले लोक बाबासाहेबांसाठी धोका ठरले.
2. स्वार्थी वृत्ती आणि सामाजिक विस्मरण
शिकलेले लोक स्वतःच्या उध्दारानंतर समाजापासून तोंड फिरवतात, आणि शोषित समाजासाठी काम करायला पुढे येत नाहीत – ही बाबासाहेबांची सर्वांत मोठी खंत होती.
3. सत्तेची चव आणि मूल्यभ्रष्टता
काही शिकलेले लोक, जे बाबासाहेबांच्या विचारांवर मोठे झाले, त्यांनी नंतर राजकारण, अधिकार, पदे मिळाल्यावर त्याच तत्वांना तडा दिला, सौदे केले, आणि जनतेच्या हिताविरुद्ध वागले.
4. समाजाच्या नेतृत्वातील कमतरता
बाबासाहेबांनी समाजासाठी शिकलेले लोक नेतृत्व करतील, ही आशा व्यक्त केली होती. परंतु जेव्हा तेच लोक असंवेदनशील, जातिवादी किंवा भ्रष्ट वागतात, तेव्हा ते समाजासाठी संकट ठरतात.
🔷 यामागील बाबासाहेबांची चिंता:
शिक्षण केवळ वैयक्तिक उन्नतीसाठी मर्यादित राहिल्यास, ते समाजासाठी धोकादायक ठरते.
समाजाचे नेतृत्व करायचे तर चारित्र्य, मूल्य आणि बांधिलकी हवी, हे बाबासाहेब मानत होते.
शिकलेले पण संवेदनाहीन आणि निष्क्रिय लोक समाजाला फसवतात, हा इतिहास बाबासाहेबांनी पाहिला होता.
🔷 आजच्या काळात हे विधान का महत्त्वाचे आहे?
आजही अनेकदा शिकलेले लोक समाजासाठी निष्क्रिय राहतात, किंवा भ्रष्टाचारात गुंततात.
बाबासाहेबांची ही सूचना फक्त दलित नव्हे तर सर्व समाजासाठी लागू आहे – शिक्षणाबरोबर नैतिकतेचे भान हवे, हेच त्यांनी सांगितले.
🔚 निष्कर्ष:
बाबासाहेबांचा हा संताप हा त्यांच्या समाजप्रेमातून, आणि परिवर्तनासाठी असलेल्या बांधिलकीतून होता. शिक्षणाला सामाजिक जबाबदारीची जोड नसेल, तर ते “धोका” ठरू शकते, हे त्यांनी ठामपणे सांगितले.
