डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी बौद्ध धम्म दीक्षेदरम्यान दिलेल्या २२ प्रतिज्ञा या फक्त कुठल्याही देव, धर्म किंवा परंपरेला विरोध करण्यासाठी तयार केलेल्या नव्हत्या. त्या सामाजिक परिवर्तन, स्वाभिमान आणि मानवी मूल्ये जपण्यासाठी आवश्यक अशा मार्गदर्शक तत्वांपैकी आहेत.
या प्रतिज्ञांचा मुख्य उद्देश अंधश्रद्धा, अन्याय, भेदभाव आणि गुलाम मानसिकता संपवणे हा होता—धर्मद्वेष निर्माण करणे नव्हे.
🔵 १) २२ प्रतिज्ञा सामाजिक मुक्तीसाठी आहेत
प्रतिज्ञांमध्ये गुलामीची, भीतीची आणि जन्मावर आधारित असमानतेची मानसिकता नाकारली आहे.
हा धर्माचा विरोध नाही, तर अन्यायकारक परंपरांचा विरोध आहे.
🔵 २) मानवी मूल्यांना प्राधान्य — दैवी हस्तक्षेपावर अवलंबित्व कमी
प्रतिज्ञा सांगतात की:
-
मनुष्याने स्वतःच्या कर्तृत्वावर जगावे
-
समस्यांचे निराकरण बुद्धीमत्तेने व विवेकाने करावे
-
चमत्कारिक शक्तींवर अवलंबून राहू नये
हे दैवताला विरोध नव्हे;
ही स्वावलंबन, आत्मविश्वास आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनाची बाजू आहे.
🔵 ३) २२ प्रतिज्ञा — विवेक आणि समतेची शपथ
बाबासाहेबांनी जे काही नाकारले ते समाजाला बांधून ठेवणारे, भेदभाव निर्माण करणारे किंवा अंधश्रद्धेला प्रोत्साहन देणारे घटक होते.
त्यांनी स्वीकारले—
-
करुणा
-
करूणा
-
समता
-
विज्ञान
-
मानवता
ही मूल्ये सार्वत्रिक आहेत, कोणत्याही धर्माविरोधात नाहीत.
🔵 ४) प्रतिज्ञा म्हणजे ‘चेतना’ — उपेक्षितांना माणूस बनवणारी शक्ती
शतकानुशतके सामाजिक अन्याय सहन केलेल्या लोकांना
स्वाभिमान, स्वातंत्र्य आणि मनुष्यत्वाची जाणीव करून देणे —
हा २२ प्रतिज्ञांचा खरा हेतू आहे.
🔵 ५) धर्मविरोध नव्हे; अन्यायविरोध
२२ प्रतिज्ञांमध्ये कुठेही मानवी नैतिकतेला, दयेला, करुणेला, प्रेमाला किंवा शांततेला विरोध नाही.
प्रतिज्ञांचा विरोध केवळ —
-
भेदभावाला
-
शोषणाला
-
जन्माधारित असमानतेला
-
अंधश्रद्धेला
म्हणूनच या प्रतिज्ञांचा उद्देश धर्म बदलणे नाही, तर जीवन बदलणे आहे.
२२ प्रतिज्ञा पाळणे म्हणजे देवधर्माला विरोध करणे नव्हे;
त्या अन्याय, असमानता व मानसिक गुलामीला विरोध करणाऱ्या आहेत.
त्या मानवता, समता, स्वाभिमान, विवेक आणि बुद्धीवाद यांची शपथ आहेत—
ज्या कोणत्याही समाजाला उंचावण्यासाठी आवश्यक आहेत.
