डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे भारतीय समाजसुधारणेचे शिल्पकार आणि भारतीय संविधानाचे शिल्पकार म्हणून ओळखले जातात. त्यांच्या वकिलीच्या कारकिर्दीने त्यांना न्यायालयीन क्षेत्रात एक महत्त्वपूर्ण स्थान दिले. त्यांनी केवळ दलित समाजाच्या हक्कांसाठीच लढा दिला नाही, तर सामाजिक न्याय, समानता आणि बंधुतेसाठीही त्यांनी आपले योगदान दिले.
🏛️ वकिलीची सुरुवात
डॉ. आंबेडकर यांनी १९२३ साली मुंबई उच्च न्यायालयात वकिलीची नोंदणी केली. त्यावेळी त्यांच्याकडे आर्थिक संसाधने कमी होती, परंतु त्यांच्या मित्राने त्यांना आवश्यक रक्कम उचलून दिली. वकिलीच्या सुरुवातीला त्यांना अनेक अडचणींचा सामना करावा लागला, परंतु त्यांच्या ज्ञान आणि कौशल्यामुळे ते लवकरच प्रसिद्ध झाले.
⚖️ महत्त्वाचे खटले आणि त्यात मिळवलेली यशे
१. फिलिप स्प्रॅट प्रकरण (१९२७)
डॉ. आंबेडकर यांनी फिलिप स्प्रॅट या ब्रिटिश कम्युनिस्टचे वकील म्हणून काम केले. त्याच्यावर ‘इंडिया अँड चायना’ या लेखामुळे देशद्रोहाचा आरोप करण्यात आला होता. डॉ. आंबेडकर यांनी युक्तिवाद केला की, लेखामध्ये भारत सरकारविरुद्ध कोणताही आरोप नाही, फक्त ब्रिटिश साम्राज्यवादावर टीका केली आहे. त्यांच्या युक्तिवादामुळे स्प्रॅट निर्दोष ठरले. barandbench.com
२. ‘देशाचे शत्रू’ प्रकरण (१९२६)
केशवराव जाधे आणि दीनकरराव जावळकर यांनी ‘देशाचे शत्रू’ या पुस्तकात टिळक आणि चिपळूणकर यांना देशाचे शत्रू म्हटले होते. या प्रकरणात डॉ. आंबेडकर यांनी युक्तिवाद केला की, हे व्यक्ती मृत झाले आहेत आणि त्यांच्या नातलगांनीच मानहानीचा दावा करावा. त्यांच्या युक्तिवादामुळे दोन्ही आरोपी निर्दोष ठरले. indianexpress.com
३. रघुनाथ धोंडो करवे प्रकरण (१९३३)
समाजस्वास्थ्य या मासिकाच्या प्रकाशनामुळे रघुनाथ धोंडो करवे यांच्यावर अश्लीलतेचा आरोप करण्यात आला होता. डॉ. आंबेडकर यांनी युक्तिवाद केला की, अश्लीलता सामग्रीत नाही, तर व्यक्तिमत्त्वात आहे. त्यांच्या युक्तिवादामुळे करवे निर्दोष ठरले.
४. महाड सत्याग्रह (१९२७)
डॉ. आंबेडकर यांनी महाड येथील चवदार तळ्यात दलितांना पाणी पिण्याचा हक्क मिळवण्यासाठी सत्याग्रह केला. या आंदोलनामुळे सार्वजनिक ठिकाणी दलितांचा प्रवेश मान्य झाला. हे प्रकरण सामाजिक न्यायाच्या दिशेने महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरले.
🏛️ न्यायालयीन क्षेत्रातील योगदान
डॉ. आंबेडकर यांनी केवळ खटल्यांमध्येच नाही, तर न्यायालयीन सुधारणा आणि दलितांच्या हक्कांसाठीही कार्य केले. त्यांनी ‘समाजस्वास्थ्य’ मासिकाच्या प्रकाशनामुळे रघुनाथ धोंडो करवे यांच्यावर अश्लीलतेचा आरोप करण्यात आला होता. त्यांच्या युक्तिवादामुळे करवे निर्दोष ठरले.
