खाली अनुसूचित जाती (SC) व अनुसूचित जमाती (ST) साठी केंद्र व राज्य शासनाकडून राबवल्या जाणाऱ्या महत्त्वाच्या योजना (Schemes) मराठीत दिल्या आहेत:
📚 शिक्षण व शिष्यवृत्ती योजनाः
-
पदव्युत्तर शिक्षणासाठी राष्ट्रीय शिष्यवृत्ती (Post Matric Scholarship – SC/ST)
-
10वी नंतर शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी फी, निवासभत्ता, व इतर लाभ.
-
-
प्रीमॅट्रिक शिष्यवृत्ती योजना (Pre-Matric Scholarship)
-
1वी ते 10वीच्या SC/ST विद्यार्थ्यांसाठी आर्थिक सहाय्य.
-
-
राजर्षी छत्रपती शाहू महाराज शिष्यवृत्ती योजना
-
एससी विद्यार्थ्यांसाठी पदवी व पदव्युत्तर अभ्यासक्रमात शैक्षणिक फी माफ.
-
-
डॉ. आंबेडकर स्वाधार योजना
-
ग्रामीण SC विद्यार्थ्यांना शहरी भागात राहण्यासाठी निवास व जेवणाची मोफत सुविधा.
-
-
डॉ. आंबेडकर विद्या सावली योजना
-
शैक्षणिकदृष्ट्या मागासवर्गीय मुला-मुलींना खासगी निवासी शाळांमध्ये शिक्षण घेण्यासाठी आर्थिक सहाय्य.
-
💼 स्वरोजगार व व्यवसाय प्रशिक्षण योजनाः
-
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर उद्योजकता विकास योजना
-
SC/ST उद्योजकांना व्यवसाय सुरू करण्यासाठी आर्थिक मदत व प्रशिक्षण.
-
-
महात्मा फुले मागासवर्गीय महामंडळ कर्ज योजना
-
अल्प व्याज दराने व्यवसायासाठी कर्ज पुरवठा.
-
-
TRIFED – आदिवासी सहकारी विपणन विकास संघटना योजना
-
ST समाजातील बांधवांना स्थानिक उत्पादने विक्रीसाठी बाजारपेठ उपलब्ध करून देणे.
-
-
प्रधानमंत्री रोजगार सृजन कार्यक्रम (PMEGP)
-
SC/ST यांच्यासाठी उद्योग सुरू करण्यासाठी अनुदानासह कर्ज.
-
🏠 निवास, सामाजिक व सक्षमीकरण योजनाः
-
डॉ. आंबेडकर गृहनिर्माण योजना
-
SC/ST कुटुंबांना घर बांधण्यासाठी अर्थसहाय्य.
-
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर जीवनोन्नती योजना
-
मागासवर्गीय कुटुंबांच्या आर्थिक, शैक्षणिक व सामाजिक सक्षमीकरणासाठी.
-
आदिवासी उपयोजना (TSP – Tribal Sub-Plan)
-
आदिवासी भागात पायाभूत सुविधा, आरोग्य, शिक्षण यासाठी निधी.
-
सावित्रीबाई फुले कन्या योजना
-
SC/ST मुलींसाठी आर्थिक प्रोत्साहन.
🏥 आरोग्य योजना:
-
डॉ. आंबेडकर आरोग्य योजना
-
SC/ST कुटुंबांना मोफत आरोग्य तपासणी व उपचार.
-
आयुष्मान भारत योजना (PM-JAY)
-
SC/ST कुटुंबांना 5 लाखांपर्यंत मोफत आरोग्य विमा.
📢 महत्त्वाच्या सुविधा व पोर्टल्स:
-
महाडबिटी पोर्टल (mahadbt.maharashtra.gov.in) – सर्व शिष्यवृत्ती व आर्थिक सहाय्य योजनांसाठी एकत्रित अर्ज व्यासपीठ.
-
सामाजिक न्याय व विशेष सहाय्य विभाग – महाराष्ट्र शासनाच्या अनुसूचित जाती व जमातीसाठी योजना राबवणारी प्रमुख यंत्रणा.
📝 निष्कर्ष:
SC/ST घटकांसाठी विविध क्षेत्रात (शिक्षण, रोजगार, आरोग्य, गृहनिर्माण) मोठ्या प्रमाणात योजना उपलब्ध आहेत. या योजनांचा लाभ घेण्यासाठी पात्र व्यक्तींनी वेळेवर अर्ज करून, आवश्यक कागदपत्रे सादर करून पुढे यावे. सरकारी योजनांची माहिती सर्वसामान्यांपर्यंत पोहोचणे आणि त्यांचा योग्य उपयोग होणे हे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
