सविता माई आंबेडकर (डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांची पत्नी) यांचे कार्य आणि त्यांचे योगदान डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या जीवनात आणि कार्यात अत्यंत मोलाचे होते — जरी इतिहासात त्यावर फारसे प्रकाश टाकला गेलेला नसेल, तरीही त्या एक समर्पित, संवेदनशील आणि सहकारी साथीदार होत्या.
चला तर, सविता माईंचे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या कार्यातील मुख्य योगदान समजून घेऊया:
🌼 सविता माई आंबेडकर: जीवन परिचय (थोडक्यात)
पूर्ण नाव: डॉ. सविता अमरावतीकर आंबेडकर (पूर्वाश्रमीच्या शारदा कबीर)
शिक्षण: डॉक्टर (एम.बी.बी.एस.)
विवाह: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्याशी विवाह १५ एप्रिल १९४८ रोजी
त्या ब्राह्मण कुटुंबातून येऊनही, बाबासाहेबांच्या जीवनासाठी आणि धम्मकार्याच्या उद्दिष्टासाठी पूर्णपणे समर्पित झाल्या.
🩺 1. आरोग्यसेवा आणि वैद्यकीय मदत
बाबासाहेबांचे आरोग्य आयुष्यातील शेवटच्या टप्प्यात अत्यंत नाजूक होते. सविता माई डॉक्टर होत्या आणि त्या बाबासाहेबांची वैयक्तिक परिचारिका, औषध-उपचार व्यवस्था करणाऱ्या, आणि मानसिक पाठिंबा देणाऱ्या म्हणून कायम साथ देत होत्या.
बाबासाहेबांनी स्वतः म्हटले होते:
“माझे आयुष्य जर दोन वर्षे वाढले असेल, तर त्याचे पूर्ण श्रेय सविता माईंचे आहे.”
🕯️ 2. मानसिक आधार आणि एकांतातील साथ
राजकारण, सामाजिक संघर्ष, संविधान निर्मिती, वैयक्तिक व्यथा — या सगळ्या जबाबदाऱ्या डॉ. आंबेडकरांवर होत्या. अशा वेळी सविता माई त्यांना भावनिक शांतता आणि घरगुती समजूतदारपणा देत होत्या. त्या त्यांच्या विचारांचा सन्मान करीत आणि कार्यात अडथळा न आणता, संवेदनशील साथीदार म्हणून उभ्या होत्या.
📖 3. बौद्ध धम्म परिवर्तनात साथ
१४ ऑक्टोबर १९५६ रोजी नागपूरमध्ये डॉ. बाबासाहेबांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला. सविता माई देखील त्याच वेळी धम्म दीक्षा घेत धर्मांतरित झाल्या. त्यांनी पुढे धम्म प्रसाराचे कार्य देखील केले.
✍️ 4. बाबासाहेबांच्या पश्चात कार्याचे संरक्षण
बाबासाहेबांच्या मृत्यूनंतर सविता माई यांना अनेक आरोप व टीका सहन करावी लागली. पण तरीही त्यांनी डॉ. आंबेडकरांच्या विचारांचे रक्षण करण्याचा प्रयत्न केला. त्यांनी स्वतः एक आत्मचरित्र लिहिले —
“बाबासाहेब आंबेडकरांच्या सहवासात – माझ्या आठवणी”
या पुस्तकात त्यांनी बाबासाहेबांचे खाजगी जीवन, संघर्ष आणि त्यांचे विचार यांचा मोलाचा दस्तावेज दिला आहे.
🕊️ 5. स्त्रीवादी दृष्टिकोनातून समज
सविता माई स्वतः शिक्षित, चिकित्सक आणि विचारशील महिला होत्या. त्यांचा बाबासाहेबांच्या स्त्री-समता विचारांवर विश्वास होता. त्यांनी दलित महिला आंदोलनासाठी प्रेरणा दिली.
🪔 निष्कर्ष
सविता माई यांचे योगदान हे शांत, पण प्रभावी होते. त्यांनी एक समर्पित सहचारिणी, वैद्यकीय मदतनीस, धम्म अनुयायी, आणि विचार रक्षक म्हणून बाबासाहेबांच्या आयुष्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
“बाबासाहेबांच्या विचारांचा पाया सार्वजनिक होता, पण त्यांचा खांदा सविता माईंसारख्या शांत नारीच्या आधारावर होता.”
