📝 CCTV फुटेज आणि पुरावा: कायद्याच्या दृष्टीने महत्त्व

आजकाल CCTV कॅमेरे प्रत्येक ठिकाणी दिसतात — घरांत, बाजारात, कार्यालयात आणि अगदी पोलीस स्टेशनसारख्या सरकारी ठिकाणीही. पण या फुटेजचा कायद्याच्या दृष्टिकोनातून किती महत्त्व आहे?
काय CCTV फुटेज न्यायालयात पुराव्याच्या स्वरूपात वापरला जाऊ शकतो का?

या लेखात आपण याबाबत सविस्तर पाहणार आहोत.

🔷 CCTV म्हणजे काय?

CCTV (Closed Circuit Television) म्हणजे एक प्रकारचा व्हिडीओ कॅमेरा जो विशिष्ट ठिकाणी असलेल्या घटना रेकॉर्ड करतो.
हा रेकॉर्डिंग नंतर पाहण्यासाठी किंवा तपासासाठी वापरला जातो.

🔷 CCTV फुटेजचा कायद्याच्या दृष्टीने काय उपयोग होतो?

1. पुरावा म्हणून वापर:
   CCTV फुटेज कोर्टात पुराव्याच्या स्वरूपात सादर करता येते.
   हे फुटेज प्रकरणातील सत्य उघड करण्यात मदत करते — उदा. गुन्हा कसा घडला, आरोपी कुठे होता, इत्यादी.

2. तपास सुलभ करणे:
   पोलिस तपासात हे फुटेज अत्यंत उपयोगी ठरते. गुन्ह्याच्या वेळी कोण काय करत होता हे पाहता येते.

3. स्पष्टता आणि पारदर्शकता:
   कोणत्याही प्रकारच्या खोट्या आरोपांची शक्यता कमी होते कारण सत्य समोर येते.

4. मुक्काम आधार:
   काही वेळा आरोपी किंवा साक्षीदारांची सांगणे वेगवेगळे असतात; CCTV फुटेज ही प्रत्यक्ष घटनेची नोंद असते.

🔷 CCTV फुटेज कोर्टात पुरावा म्हणून स्वीकारले जाऊ शकते का?

• भारतीय कायद्यानुसार, CCTV फुटेजचा पुरावा कोर्टात सादर केला जाऊ शकतो, पण त्यासाठी त्याचा प्रमाणिकता (authenticity) आणि संरक्षण (integrity) तपासले जाते.

• न्यायालय बघते की फुटेजमध्ये कोणतेही संपादन (editing) झाले नाही, आणि तो फुटेज योग्यरित्या जपलेला आहे का.

• जर कोर्टास वाटले की फुटेज manipulated आहे तर त्याला पुरावा म्हणून नाकारले जाऊ शकते.

🔷 CCTV फुटेजसंबंधी काही महत्त्वाच्या कायदे आणि नियम

• Indian Evidence Act, 1872:
  व्हिडीओ पुरावा हा ‘documentary evidence’ चा भाग मानला जातो.

• Information Technology Act, 2000:
  इलेक्ट्रॉनिक डेटा (जसे की CCTV फुटेज) ची कायदेशीर मान्यता या अधिनियमांतर्गत दिली आहे.

• Privacy Law:
  कुठे आणि कसे CCTV लावायचे यावरही नियम आहेत. व्यक्तींच्या गोपनीयतेचा आदर राखणे आवश्यक आहे.

🔷 CCTV फुटेजचे योग्यरित्या संरक्षण कसे करावे?

• फुटेज रेकॉर्डिंग सुरक्षित आणि अव्यवहार्य ठिकाणी ठेवावे.

• अनधिकृत व्यक्तींनी फुटेज पाहू नये याची खबरदारी घ्यावी.

• योग्य कालावधीसाठी फुटेज जपून ठेवावे (सामान्यतः 30-90 दिवस).

• जर पुरावा म्हणून वापरणार असाल तर फुटेजची खोटी कॉपी तयार करणे किंवा संपादन करणे टाळावे.

🔷 CCTV फुटेजचा गैरवापर होऊ शकतो का?

• हो, जर फुटेज संपादित, काढून टाकले किंवा चुकीच्या हेतूने वापरले गेले, तर त्याचा गैरवापर होऊ शकतो.

• म्हणून फुटेजच्या हक्कांची आणि वापराची स्पष्ट नियमावली आवश्यक आहे.

🔷 पोलीस स्टेशनमध्ये CCTV फुटेजचा वापर

• पोलिस कोठडीत किंवा चौकशी दरम्यान CCTV फुटेज अत्यंत महत्त्वाचा पुरावा ठरतो.

• अत्याचार किंवा गैरवर्तन झाले असल्यास यामुळे सत्य समोर येते.

• न्यायालयामध्ये त्याचा वापर करून न्याय मिळवणे सोपे होते.

🧭 निष्कर्ष

आजच्या डिजिटल युगात, CCTV फुटेज हा खऱ्या अर्थाने न्याय मिळवण्याचा आणि पारदर्शकता राखण्याचा प्रभावी पुरावा आहे.
तरीही याचा योग्य वापर आणि संरक्षण महत्वाचे आहे, कारण तोच फुटेज न्यायालयात सत्याचे प्रतिनिधीत्व करतो.