मानवतेला माणूस म्हणून जगण्याची नवी ओळख देणाऱ्या, अन्यायाविरुद्ध लढणाऱ्या, संविधानाचे शिल्पकार असलेल्या डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या महापरिनिर्वाण दिनाची आठवण येताच मनात कृतज्ञतेची आणि वेदनेची छाया दाटते.
६ डिसेंबर १९५६—केवळ एक तारीख नाही; एक युग संपल्याची, पण विचारांचे अमरत्व जाहीर करणारी सकाळ.
या ब्लॉगमध्ये आपण बाबासाहेबांच्या अंतिम दिवसांचा सत्यकथा-आधारित, भावनिक प्रवास जाणून घेऊया—
🌧 शरीर खचत होतं… पण काम थांबत नव्हतं
१९५५–५६ हे वर्ष बाबासाहेबांसाठी अत्यंत कठीण होते. मधुमेह, दृष्टी कमजोर, रक्तदाब, झोपेचा त्रास, अशक्तपणा अशी एकापेक्षा अधिक प्रकृतीची संकटे एकत्र आली होती.
त्यांचे डॉक्टर वारंवार सांगत होते,
“तुम्ही विश्रांती घ्या, अन्यथा शरीर साथ देणार नाही.”
पण त्यांच्या आयुष्यात विश्रांती शब्दाला जागाच नव्हती.
त्यांना केवळ एकच ध्येय झपाटून टाकलं होतं—बौद्धधर्माचा अंतिम ग्रंथ ‘द बुद्धा अँड हिज धम्मा’ पूर्ण करणे.
जो प्रकल्प दशकभरापासून त्यांच्या मनात होता, त्याला पूर्ण करणे म्हणजेच त्यांच्या आयुष्याचे सार होते.
📘 अंतिम रात्रीचे काम: बुद्ध आणि धम्माला अर्पण
डिसेंबर ४ ची रात्र.
शरीर अंथरुणावर विश्रांती घेत नव्हतं, पण बुद्धांच्या शिकवणींची वाक्ये लिहिताना त्यांच्या डोळ्यांत ऊर्जा झळकत होती.
त्या रात्री ते म्हणाले होते:
“हे पुस्तक पूर्ण झालं, म्हणजे माझं काम अर्धवट राहणार नाही.”
डिसेंबर ५ च्या पहाटेपर्यंत त्यांनी ‘द बुद्धा अँड हिज धम्मा’ ह्या पुस्तकाची अंतिम दुरुस्ती पूर्ण केली.
त्यांनी हे पुस्तक पूर्ण केलं आणि तेच त्यांच्या आयुष्याचं अंतिम लिखाण ठरलं.
🕯 शरीर थकलेलं… पण मन शांत
५ डिसेंबर दिवसभर त्यांची प्रकृती खालावत चालली होती, पण बाबा साहेब शांत, समाधानी दिसत होते.
त्यांनी आपल्या जवळच्या सहकाऱ्यांशी सहज बोलले, काही सूचना दिल्या.
त्यांची पत्नी डॉ. सविता आंबेडकर त्यांच्या स्थितीमुळे चिंतित होत्या.
त्यांनी त्यांच्या डोळ्यांसमोर वेदना पाहिल्या, पण बाबा साहेबांनी त्यांना दिलासा दिला:
“भीऊ नका, मी शांत आहे.”
ही वाक्ये ऐकून कोणाचंच मन पिळवटून जाईल.
🕯 ६ डिसेंबर १९५६: ती वेदनादायी पहाट
६ डिसेंबरची पहाट.
मुंबईतील त्यांच्या निवासस्थानी—”२६, अलिपुर रोड”—एक शांतता पसरलेली होती.
सकाळी साडेसात वाजताच्या सुमारास त्यांचं देहावसान झाल्याचं लक्षात आलं.
जगाने एका महान विचारवंताला गमावलं.
😢 चैत्यभूमीवर लाखोंचा अश्रुपूर्ण सागर
ज्या व्यक्तीने लाखो लोकांना आशा दिली, समानतेचा हक्क दिला, शिक्षणाचा मार्ग दाखवला—त्यांच्या जाण्याने समाज शोकात बुडाला.
जेव्हा त्यांचे पार्थिव चैत्यभूमीवर आणले गेले, तेव्हा लोकांच्या डोळ्यांतून अश्रू धारा वाहत होत्या.
लाखो अनुयायी एकच प्रश्न विचारत होते—
“आता काय होणार? आमचा आधारस्तंभ निघून गेला…”
बाबासाहेबांना बौद्ध रीतीनुसार अंत्यसंस्कार करण्यात आले.
त्यांचा अंत्यविधी हा भारतीय इतिहासातील सर्वांत मोठ्या लोकसमुदायाने हजेरी लावलेला क्षण ठरला.
🔵 त्यांच्या जाण्याने काय थांबलं?
-
माणसाला माणूस म्हणून जगण्याची शिकवण
-
संविधानाची उभारणी
-
समानतेचा पाया
-
शिक्षणाच्या माध्यमातून सामाजिक क्रांती
बाबासाहेबांच्या जाण्याने शरीर गेलं; पण विचार अमर झाले.
त्यांनी स्वतः म्हटलं होतं—
“माझं जीवन संघर्षमय आहे, पण माझा संघर्ष फलदायी आहे.”
ते शब्द आजही सत्य आहेत.
🔵 विचारांचे अमरत्व: आपण आज काय घेऊ शकतो?
-
सामाजिक न्यायासाठी दीर्घकालीन भूमिका
-
अंधश्रद्धेविरुद्ध विवेकाची ताकद
-
शिक्षणाची किमया
-
संविधानिक मूल्यांचा आदर
-
भेदभावाविरुद्ध ठाम भूमिका
🕊 उपसंहार: एका महासागराची शांतता…
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे अंतिम दिवस जरी वेदनांनी भरलेले होते, तरी त्या वेदनांमध्येही त्यांचे कार्य, त्यांची झुंज, त्यांचा ध्यास चमकत होता.
हे दिवस आपल्याला सांगतात—
शरीर थांबते, पण विचार नाही…
व्यक्ती जाते, पण क्रांती नाही थांबत.
आज आपण ६ डिसेंबरला फक्त त्यांच्या स्मृती नाही,
तर त्यांचा विचार, त्यांचा संघर्ष आणि न्यायाचा दीप जिवंत ठेवतो.
